اختلال یادگیری یا اصطلاح انگلیسی آن Learning Disability که به اختصار به آن LD می گویند چیست ؟
عدم پیشرفت تحصیلی کودک در مقایسه با توانایی هوشی کودک در زمینه خواندن، نوشتن، دیکته و یا انجام محاسبات ریاضی، اختلال یادگیری نامیده می شود، یعنی کودک علیرغم اینکه از لحاظ هوشی مشکلی ندارد اما در یکی یا همه زمینه های یاد شده دچار مشکل در یادگیری می باشد.
اختلال یادگیری اغلب سبب می شود موفقیت در تحصیل برای کودک عذاب آور شود و ممکن است موجب دلسردی، عزت نفس پایین، سرخوردگی و روابط ضعیف با همسالان شود.
چگونه اختلال یادگیری را می توان تشخیص داد؟
علت و درمان اختلال یادگیری چگونه است ؟
ضعف کودک در مهارت های پایه و مرتبط با مهارت های تحصیلی منجر به ضعف او در مهارت های تحصیلی می شود و با توجه به اینکه کودک در کدام یک از این مهارت های پایه ضعیف عمل می کند منجر به اختلال خواندن ، اختلال نوشتن، اختلال دیکته و اختلال در ریاضی می شود که کودک می تواند در یک حیطه اختلال یادگیری داشته باشد و یا در همه حیطه های ذکر شده دچار اختلال یادگیری باشد .
مهارت های پایه شامل مواردی از قبیل : تشخیص و دقت دیداری، حافظه دیداری، تمیز دیداری، اکمال دیداری، حساسیت شنیداری، مهارت های حرکتی ضعیف، هماهنگی دیداری – حرکتی، هماهنگی دیداری – کلامی، ادراک دیداری، هماهنگی شنیداری – حرکتی و ... می شود که با تقویت کودک در این زمینه ها ( با توجه به نوع اختلال ) درمان این اختلالات صورت می گیرد.
اختلال خواندن چیست ؟
خواندن فرآیند پیچیده ای است که یادگیری آن با رشد زبان، گفتار و تواناییهای ذهنی در ارتباط است. مهارت اصلی مورد نیاز برای روان خوانی ، نیازمند توانایی شکستن کلمات به صداهای منفرد است که به آن آگاهی واجی می گویند.
عدم توانایی خواندن در فرد علی رغم برخورداری از سلامت بینایی، شنیداری، هوشی، حسی و ... را اختلال خواندن می نامیم. اختلال خواندن به معنی وجود نقص جدی در مهارت های خواندن، شناخت و بیان حروف، کلمه، ترکیب حروف، بخش کردن کلمه، خواندن متن و درک مطالب خوانده شده می باشد. گاه کودک حتی می تواند مطالب را بخواند اما چون درک صحیحی از متن خوانده شده ندارد، در مهارت های مرتبط با خواندن و درک مطلب ضعیف عمل می کند.
در واقع این افراد به علت مشکلی که در خواندن دارند نمی توانند کتاب های درس علوم، ریاضی و امثال آن را بخوانند. بنابراین در این درس ها نیز با مشکلاتی روبرو می شوند.
امروزه همه بررسی ها نشان می دهد این اختلال قابل درمان است و متخصصین مربوطه و آموزگاران و حتی والدین اگر به دانش و حوصله لازم مجهز باشند می توانند این مشکل را حل کنند و حتی ممکن است بسیاری از این دانش آموزان در زمینه های متعدد به پیشرفت های چشمگیری دست یابند. قابل ذکر است که افراد مشهوری همچون آلبرت انیشتین، ادیسون، لئوناردو داوینچی، والت دیسنی و ... اختلال خواندن داشته اند.
شیوع اختلال خواندن
اختلال یادگیری تقریباً در 8% جمعیت فراوانی دارد. حدود نیمی از اختلال یادگیری در حوزه اختلال خواندن طبقه بندی می شود. میزان بروز این اختلال در پسران 4-3 برابر بیشتر از دختران است. حدود 80% از دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری در خواندن مشکل دارند. در بیشتر موارد شروع اختلال خواندن در فاصله زمانی پیش از دبستان تا کلاس دوم مشخص می شود. شروع در اوایل ورود به مدرسه معمولاً به شکل نمره های پایین و یادگیری ضعیف معلوم می شود.
اختلال خواندن ارتباط بسیار زیادی با مهارت های گفتاری و زبانی دارند. به این صورت که حدود 60% از دانش آموزانی که اختلال خواندن دارند مشکلات گفتاری و زبانی و یا تأخیر در گفتار در آن ها وجود داشته است.
علل اختلال خواندن یا دیسلکسی - Dyslexia خواندن پریشی
دلایل بروز دیسلکسی بسیار متفاوت است. به عقیده دانشمندان عوامل دخیل در بروز دیسلکسی 50% ژنتیکی و 50% محیطی است. مشکلات در نارسا خوانی به طور خاص ناشی از عملکرد و ساختارهای غلط مغز در پردازش زبان آوایی و زبان نوشتاری، بینایی و زبان حرکتی – ارتباطی است.
انواع نارسا خوانی
1 – نارسا خوانی بینایی
این کودکان در ادراک بینایی و حافظه بینایی مشکل دارند به این معنا که در جهت یابی، تمیز اندازه و شکل، تشخیص کلمه به عنوان یک کل و پردازش بینایی و تجسم فضایی دچار مشکلاتی هستند.
2 – نارسا خوانی شنیداری
این کودکان می توانند محرکات بینایی را از یکدیگر تشخیص دهند اما نمی توانند بین شکل حروف و صداهای آنها ارتباط مناسبی برقرار کنند. این کودکان معمولاً در تشخیص صداهای گفتاری، ترکیب صداها، نامگذاری، پردازش شنیداری و ترکیب صداها برای خواندن کل کلمه و نیز درک قافیه ها مشکل دارند.
درمان: اصولاً ناتوانی خواندن با اختلال زبان و تکلم ارتباط تنگاتنگی دارد. بنابراین می توان ریشه مشکل را در موارد ارزیابی به سالهای اول کودکی مربوط دانست. برای درمان مشکلات خواندن باید پیش نیازهای خواندن مورد ارزیابی و درمان قرار بگیرند. مثلاً:
- تقویت مهارت های گفتاری و زبانی و ارتباطی متناسب با سن
- تقویت مهارت های دقت و حافظه بینایی
- تقویت مهارت های دقت، حافظه و حساسیت شنیداری
- تقویت مهارت های توجه و تمرکز و حافظه فعال
- مهارت های درک مطلب از قبیل تعریف داستان و توصیف تصاویر و ...
پیشگیری از اختلال خواندن
اختلال خواندن در سنین مدرسه باعث افت مهارت های تحصیلی و در نتیجه کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس در کودک می شود.
با توجه به تأثیر بسیار بیشتر درمان در سنین پایین (5 سالگی) و برای حفظ اعتماد به نفس و عزت نفس در کودکان، توصیه می شود حتماً در سنین پیش از دبستان (ترجیحاً 5 سالگی) ارزیابی دقیقی از مهارت های مرتبط با اختلال خواندن مثل (مهارت های گفتار و زبان، مهارت های درک گفتار و درک مطلب، مهارت های دقت و حافظه دیداری و شنیداری و مهارت های پیش نیاز خواندن) از کودک صورت بگیرد تا در صورت نیاز مداخله و درمان از سنین پایین صورت بگیرد و نتیجه بسیار بهتری گرفته شود.
اختلال در نوشتن و دیکته نویسی چیست ؟
دانش آموزان زیادی هستند که در دیکته دچار مشکل هستند و نمرات کمی را در این درس می گیرند و معمولاً خانواده و معلم برای حل این مشکل به انتقاد و سرزنش کودک و دادن تمرینات زیاد می پردازند. در صورتیکه انتقاد و سرزنش مکرر کودک و تأکید بر نوشتن مکرر و افزایش تکالیف نه تنها کمکی به حل مشکل نمی کند بلکه سبب کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس در کودک می شود.
علت غلطهای دیکته مربوط به مهارت های پایه و پیش نیاز می باشد که با شناسایی این موارد توسط متخصصین می توان به درمان این اختلال پرداخت.
علت غلطهای دیکته یکی از موارد زیر است:
1 – حافظه دیداری ضعیف 2 – حافظه شنیداری ضعیف 3 – حساسیت شنیداری ضعیف
4 – دقت بینایی کم 5 – تمییز دیداری ضعیف 6 – حافظه توالی دیداری ضعیف
7 – قرینه نویسی و وارونه نویسی 8 – موارد آموزشی
حدود 80 – 70 درصد از خطاهای کودک مربوط به ضعف در دقت و حافظه دیداری می شود.
نارسا نویسی و دستخط بد
برخی دانش آموزان دستخط بدی دارند که شامل موارد زیر است:
1 – کج نویسی بیش از حد 2 – راست نویسی بیش از حد 3 – پرفشار نوشتن
4 – کم رنگ نویسی بیش از حد 5 – زاویه دار نویسی بیش از حد 6 – نامرتب نویسی بیش از حد
7 – فاصله گذاری بیش از حد
علت دستخط بد معمولاً مربوط به عوامل زیر می باشد:
- ضعف عضلات دخیل در نوشتن ( مچ دست، انگشتان، بازو )
- ضعف در هماهنگی حرکتی بین اندامهای دخیل در نوشتن
- هماهنگی ضعیف چشم و دست
برای درمان به تقویت این موارد می پردازیم.
اختلال ریاضی چیست ؟
تعداد زیادی از دانش آموزان در یادگیری ریاضی مشکل دارند و یا اینکه به اندازه دانش آموزان همسان خود تلاش می کنند اما پیشرفت مورد انتظار را ندارند.
مشکلات ریاضی باعث می شود دانش آموزان کم استعداد تر از آنچه که هستند به نظر برسند و این مسئله موجب کاهش اعتماد به نفس آنها می شود.
برخی از علائم اختلالات ریاضی
- کودک در شمارش اعداد مشکل دارد.
- مفهوم اعداد را درک نمی کند. مثلاً نمی تواند 5 مهره را پیدا کند.
- نمی داند 5 از 3 بزرگتر است.
- در خواندن اعداد و رونویسی اعداد مشکل دارد.
- علامتهای ریاضی را مثل ( + ، - ، × ، و ... ) نمی شناسد و یا آنها را اشتباه می کند.
- در درک مسئله ریاضی مشکل دارد و مطلب را درک نمی کند.
- در شمارش پول مشکل دارد.
- در مهارت های محاسباتی ( جمع، تفریق، ضرب، تقسیم و کسر و ... ) مشکل دارد.
- در مهارت های مربوط به توجه و تمرکز ( کپی کردن درست ارقام، به خاطر سپردن ارقام و ... ) مشکل دارد.
علت مشکلات ریاضی
برخی از علل اختلال ریاضی به شرح زیر است:
- ضعف در مهارت های زبانی
- ضعف در مهارت های ادراکی
- ضعف در مهارت های توجه
- ضعف در مهارت های ریاضی ( محاسبات ریاضی مثل جمع و تفریق و ... و مفاهیم مرتبط با ریاضی مثل سبک، سنگین، باز و بسته، پر و خالی و ... ، شمارش اشیاء و ... )
- عملکرد پایین هوش عملی
- ضعف در فرآیندهای پایه یادگیری مثل توجه، ادراک و حافظه
- ضعف در هماهنگی چشم و دست
و ...
درمان اختلال ریاضی
برای درمان اختلال ریاضی باید به رشد زیرساخت ها و سازمان های کیفی ذهن ( ساختارهای رشد شناختی ) توجه کرد. کودک باید ابتدا پایه های اساسی لازم و پیش نیاز برای درک مفاهیم ریاضی را کسب کند تا بتواند به استدلال بپردازد. مثلاً در آموزش جمع و تفریق کودک باید به تساوی جزء به جزء و یا تناظر یک به یک، مفهوم عدد و نیز نگهداری ذهنی عدد رسیده باشد.
تشخیص افتراقی این اختلال
گاه اختلال یادگیری می تواند با اختلالاتی از قبیل: بیش فعالی ADHD یا اختلال نقص توجه ADD و یا اختلالات یکپارچگی حسی همپوشانی داشته باشد. در نتیجه تشخیص این اختلالات در درمان اختلال یادگیری نقش بسزایی می تواند داشته باشد.
پیشگیری از اختلال یادگیری
با توجه به این که اختلال یادگیری در سن مدرسه تشخیص داده می شوند و مهارت های مورد نیاز برای مهارت های تحصیلی در سنین پیش از دبستان شکل می گیرند، می توان با تشخیص ضعف مهارت های پایه و پیش نیاز و تقویت این مهارت ها از بروز اختلال یادگیری جلوگیری کرد. ضعف در این مهارت ها توسط متخصصین مجرب تشخیص داده می شود.