بیش فعالی يكی از شايع ترين اختلالات روانپزشكی در كودكان است. کودکان بیش فعال یا ADHD ، بیش از اندازه فعال اند و در تمرکز کردن مشکل دارند، آنان نمی توانند آرام بنشینند و یا دقت کنند و به جزییات توجه نمایند.

در واقع کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ( ADHD )، علایمی نشان می دهد که آشکارا بیانگر بی توجهی، حواس پرتی و بی نظمی هستند ولی علایم معمولی یک کودک معلول ذهنی (مثلا تاخیر در رشد ذهنی ) را نشان نمی دهند. والدین کودکان بیش فعال از این ناراحت اند که جلب توجه کودکشان سخت است و همیشه بیان می کنند که کودک ما باهوش است ولی توجه به انجام کاری نمی کند.

نکته : کودکان بیش فعال یا ADHD مشکل هوش ندارد.


شیوع بیش فعالی به چه میزان است ؟

- آخرین نگارش دستور العمل تشخیصی  و آماری اختلالات روانی یا همان DSM-V  ، نرخ شیوع ADHD در اکثر فرهنگ ها و جوامع را حدود 5% در کودکان  و 2.5% در بزرگسالان اعلام می کند.

- بیش فعالی يكی از شايع ترين اختلالات روانپزشكی دركودكان است.

- در جامعه، بیش فعالی ( ADHD ) در مردان فراوان تر از زنان است و نسبت پسربچه ها به درختر بچه ها 2 به 1 است. در واقع پسربچه ها 2 برابر دختر بچه ها شانس دچار شدن به بیش فعالی را دارند.


علت بیش فعالی چیست ؟

علت بروز بیش فعالی ( ADHD ) به صورت واضح مشخص نیست. بیش فعالی یک اختلال تکامل سیستم عصبی است که اصطلاح علمی آن Neuro developmental Disorder است. البته استعداد ژنتیکی نیز در بروز بیش فعالی | ADHD   وجود دارد، یعنی خانواده هایی که در آنها فرد بیش فعال | ADHD وجود دارد، احتمال ابتلا به بیش فعالی | ADHD در کودکان آن خانواده نیز زیادتر از شرایط عادی می شود. در بعضی مواقع می تواند بیش فعالی به دلیل رژیم غذایی اشتباه فرد باشد، استفاده از غذاهای پر کالری، رنگ های مصنوعی و مواردی مانند اینها در بعضی از بررسی ها نشان داده است که می تواند باعث بیش فعالی شود. از طرفی فعالیت ها و عادت های اشتباه زندگی مانند استفاده طولانی مدت از تلویزیون، موبایل و تبلت می تواند منجر به نوعی بیش توجهی گردد که این هم نوعی بیش فعالی محسوب می شود.

بیش فعالی یا همان ADHD ممکن است بنا به علل مختلف روی دهد اما این علت هر چه که باشد : چه تغذیه ای باشد، چه نورولوژیک یا عدم تعادل بین نوروترنسمیترها (انتقال دهنده های پیام های عصبی) و یا تغییر در ساختار قشر مغز، مشکل بالینی عمده کودکان بیش فعالی | ADHD در ضعف توجه و تمرکز است.


نقص توجه یا ADD  با نقص توجه به همراه بیش فعالی یا ADHD  چه تفاوتی با هم دارند ؟

- اصطلاح ADD یک اصطلاح قدیمی است و در حال حاضر برای تمامی افراد بیش فعال از اصطلاح ADHD استفاده می شود.

- در نگارش چهارم دستورالعمل تشخیص روانی یا DSM-IV بیش فعالی | ADHD   به 3 دسته  تقسیم بندی شده بود:

1) ADD یا Attention Deficit Disorder که معادل فارسی آن اختلال نقص توجه می شود در این حالت فرد علائم بیش فعالی را دارد ولی حرکات اضافه و حرکات تکانشی یا همان حرکات Impulsive را ندارد.

2) ADHD یا Attention Deficit Hyperactivity Disorder که معادل فارسی آن اختلال کمبود توجه و بیش فعالی می باشد ، که کودک در این اختلال دچار نقص توجه به همراه حرکات زیاد می باشد ، درواقع کودک علاوه بر اینکه نمی تواند بر روی کاری تمرکز نماید ، تحرک زیادی نیز دارد و مدام جنب و جوش دارد.

3) Combined ADHD یا اختلال کمبود توجه و بیش فعالی از نوع ترکیبی که در این اختلال کودک علاوه بر اینکه نقص در توجه دارد و حرکات زیادی نیز دارد کودک دچار حرکات تکانشی یا impulsivity نیز می باشد. این نوع از بیش فعالی را می توان سخت ترین نوع  بیش فعالی در نظر گرفت.


- در نگارش پنجم دستورالعمل تشخیصی و آماری اختلالات روانپزشکی یا DSM 5 اصطلاح ADD یک اصطلاح outdate یا از رده خارج محسوب می شود و در این رده از تقسیم بندی صرفا اصطلاح ADHD مطرح شده است.

تقسیم بندی در DSM 5 به این صورت است که ما فقط اصطلاح بیش فعالی یا ADHD را داریم و این بیش فعالی یا ADHD به 3 زیر گروه تقسیم می شود که میزان شدت بیش فعالی در این گروه ها با یکدیگر متفاوت است.

تقسیم بندی زیر گروه های بیش فعالی | ADHD در DSM-5 :

- بیش فعالی | ADHD   به همراه نشانه های ترکیبی : که هم معیار بی توجهی و هم بیش فعالی به همراه تکانشگری وجود دارد

- بیش فعالی | ADHD به همراه بی توجهی غالب : که معیار بی توجهی حضور دارد اما معیار بیش فعالی به همراه تکانشگری وجود ندارد

- بیش فعالی | ADHD به همراه تکانشگری غالب : که معیار بیش فعالی - تکانشگری وجود دارد اما معیار بی توجهی وجود ندارد


 تست تشخیص بیش فعالی چیست ؟

در گذشته تشخیص بیش فعالی صرفاً بر مبنای شرح حال بالینی بوده است، ولی در حال حاضر و با رشد دانش علوم اعصاب شناختی و آزمون های عصب - شناختی یکسری آزمون جهت بررسی هر چه دقیق تر توجه طراحی و توسعه یافته اند تا امکان تشخیص بیش فعالی دقیق تر و با جزئیات بیشتری باشد.

اساس این آزمون ها بر بررسی توانایی افراد بر توجه بر یک مورد و حذف موارد دیگر و همینطور بررسی زمان واکنش بر حسب هزارم ثانیه ( میلی ثانیه ) می باشد.

از آنجایی که بحث بررسی دقیق شاخص های توجه می باشد، منطقاً کامپیوتر بهترین وسیله برای بررسی این امر می باشد. در حال حاضر آزمون CANTAB که یک آزمون مورد تایید سازمان غذا و دارو آمریکا ( FDA ) می باشد به عنوان یک آزمون جهت بررسی توجه کاربرد دارد، این آزمون تشخیصی نیست و نمی تواند بگوید فردی بیش فعال است یا خیر، ولی می تواند با دقت بالایی بگوید که آیا فردی به مرور توجه اش بهتر شده است یا خیر.

آزمون دیگری که قابلیت تشخیص بیش فعالی دارد و مثال گزارش های آن در بالا نیز ذکر شده است ، آزمون یکپارچه بررسی توجه و تمرکز دیداری و شنیداری می باشد که به آزمون IVA -2 مشهور است . ( آزمون IVA -2 چیست ؟ کلیک نمایید )

در تشخیص بیش فعالی امکان استفاده از نقشه مغزی نیز وجود دارد، این روش که قبلا مورد تایید سازمان غذا و دارو آمریکا ( FDA ) بوده است ولی بنا به دلایلی از تایید خارج شد، ولی کماکان جزو روش های بسیار کاربردی در تشخیص بیش فعالی می باشد. در این روش اگر نسبت یکسری از امواج در بعضی از نقاط مغزی دچار تغییر شود امکان تشخیص ضعف توجه و تمرکز و یا بیش فعالی (  ADHD  ) به وجود می آید ( نقشه مغزی یا QEEG چیست ؟ کلیک نمایید )

- مرکز سلامت ذهن و توانبخشی دکتر جهانی در حال حاضر امکان انجام کلیه موارد تشخیصی بیش فعالی را دارد .


انواع بیش فعالی ( ADHD ) از لحاظ شدت :

بیش فعالی | ADHD با شدت خفیف یا اصطلاح Mild که فقط نشانه های لازم برای تشخیص بیش فعالی ( ADHD ) حضور دارند ولی صرفا به نقص های جزیی در عملکردفرد به خصوص در زمینه های  اجتماعی یا شغلی منجر می شود.

بیش فعالی | ADHD با شدت متوسط یا اصطلاح Moderate که نشانه های بیش فعالی | ADHD یا عواملی که باعث اختلال در عملکرد فرد می شود در حد فاصل خفیف تا شدید قرار دارند.

بیش فعالی | ADHD با شدت شدید یا اصطلاح Severe که علائم بیش فعالی | ADHD به طرز غیر عادی و بیشتر از حد معمول شدید هستند.


آیا ممکن است اختلال بیش فعالی | ADHD در سایر اختلالات مانند اوتیسم یا موارد مشابه دیده شود ؟ بله.

اصطلاحی به نام comorbidity یا همبودی وجود دارد که درواقع بیانگر همین مطلب است. در این حالت ما علائم چند اختلال دیگر را علاوه بر اختلال اصلی مشاهده می نماییم. به طور مثال وجود اختلال یادگیری به همراه بیش فعالی
علائم بالینی تشخیص بیش فعالی | ADHD چیست ؟

همانطور که گفتیم در DSM 5 بیش فعالی | ADHD در 3 زیر مجموعه اصلی بی توجهی ، بیش فعالی | ADHD   و تکانشگری | Impulsivity و به صورت ترکیبی تقسیم بندی شده ، پس باید منتظر دو گروه علامت باشیم، گروه اول علائم بی توجهی و گروه دوم علائم بیش فعالی | ADHD   به همراه تکانشگری | Impulsivity که شامل علائم زیر می شود:


- علایم و نشانه های بی توجهی

1- به جزئیات توجه دقیق ندارند و یا در تکالیف و فعالیت ها از روی بی دقتی اشتباه می کنند.

2- در توجه بر بازی و تکلیف مشکل دارند.

3- وقتی که مستقیم مورد خطاب قرار می گیرند به نظر می رسد نمی شنوند.

4- به دلیل ناتوانی در فهم دستور از آن پیروی نمی کنند و کارهای خود را نیمه کاره رها می نمایند ( به استثنا بازی های کامپیوتری ) .

5- در رعایت نظم و برنامه ریزی انجام یک فعالیت (سازماندهی) مشکل دارند.

6- اشیای ضروری برای بازی یا تکالیف را گم می کنند.( مداد و اسباب بازی و...)

7- بر اثر محرک های نامربوط به آسانی دچار حواس پرتی می شوند، ( مانند صدای ماشین در هنگام مشق نوشتن )

8-  در فعالیت های روزانه فراموش کارند.

9- نسبت به تکالیفی که تلاش ذهنی مدوام بخواهد بی میلی دارند و از آن اجتناب می کنند.


- علائم و نشانه های  بیش فعالی | ADHD   و تکانشگری | Impulsivity

1- دست ها و پاهای بی قرار دارند و در حال نشسته هم تکان می خورند. ( وول می خورند )

2- در موقعیت هایی که باید یک جا بنشینند جای خود را ترک می کنند. ( مانند کلاس درس)

3- به حد افراط حرف میزنند و به عبارتی پر حرف هستند .

4- آنقدر در جنب و جوش اند که گویا به وسیله موتوری رانده می شوند.

5- برای مشارکت در فعالیت های آرام و بی صدا مشکل دارند.

6- در موقعیت های نا به جا به افراط بالا و  پایین می پرند یا می دوند.

7- قبل از تمام شدن پرسش، پاسخ می دهند.

8- منتظر نوبت ماندن برای ایشان دشوار است.

9- مزاحم کار دیگران می شوند (قطع حرف یا بازی دیگران)


آیا افراد بیش فعال | ADHD می توانند افراد موفقی شوند ؟ بله

بیش فعالی | ADHD یک اختلالی است که اگر کنترل شود فرد می تواند در  آینده کمترین عوارض آن را در زندگی خود مشاهده نماید.

به طور مثال از افراد معروف بیش فعال در دنیا ، مایکل فلپس (Michael Phelps) ، پر افتخار ترین ورزشکار در تاریخ المپیک با 22 مدال، در کودکی بیشفعال | ADHD بوده. یا سیمونه بیلس (Simone Biles) دارنده مدال طلای ژیمناستیک در المپیک 2016 ، ویل آی ام (will.i.am) که از خواننده های مشهور رپ هست ، همینطور آقای (Howie Mandel) که هنرپیشه هستند ، مفسر سیاسی معروف آقای James Carville و افراد بسیار دیگری که سابقه بیش فعالی | ADHD در کودکی یا بزرگسالی را داشته اند.

پس الزاما بیش فعالی | ADHD باعث شکست افراد در آینده اشان نخواهد شد به شرطی که این اختلال به صورت صحیح و علمی درمان و کنترل شود .


در بیش فعالی | ADHD   چه اتفاقی در مغز رخ می دهد ؟

همانطور که گفتیم علت بیش فعالی کاملا مشخص نیست ، ولی تحقیقات علوم شناختی و علوم اعصاب یکسری یافته هایی را اخیرا در مورد افراد بیش فعال نشان داده اند که هنوز بررسی در این زمینه ها ادامه دارد ، بعضی از یافته های این زمینه شامل الگوهای امواج مغزی در بیش فعالی می باشد که از طریق نقشه مغزی یا همان QEEG مشخص شده، یافته هایی که حاکی از کمبود ماده ای به نام دوپامین در مغز دارد . اختلال عملکرد هایی که در لوب پیشانی مغز از طریق fMRI و PET scan مشاهده شده است و یا سایر روش هایی تشخیصی که در حال توسعه در زمینه بیش فعالی می باشد.


درمان بیش فعالی چیست ؟

اینکه ما در بیش فعالی چه روش درمانی را در پیش بگیریم متفاوت است و بستگی به شدت و میزان بیش فعالی دارد . در واقع برای اینکه یک درمان موفق در بیش فعالی داشته باشیم باید یک ارزیابی دقیق و هوشیارانه از مشکل بیش فعالی داشته باشیم و شروع درمان بدون ارزیابی های دقیق صرفا باعث تلف شدن زمان طلایی فرد و در نهایت شکست در درمان خواهد شد.
از جمله روش هایی که در درمان بیش فعالی مطرح می شود:

- دارو درمانی در بیش فعالی کاربرد زیادی دارد که یکی از معروف ترین و مطمئن ترین داروهای بیش فعالی  متیل فنیدات است که با نام تجاری ریتالین شناخته می شود. البته داروهای متعدد دیگری نیز برای این اختلال وجود دارد که بنا به نیاز متخصص روانپزشک در بزرگسال و فوق تخصص روانپزشکی اطفال و یا فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان در کودکان تجویز خواهد کرد.