آیا کودک شما دو سال دارد و هنوز حرف نمی‌زند؟یا این که چند واژه‌ای را به زبان می‌آورد، اما به نظر می‌رسد از هم‌سن و سالان خود در حرف زدن عقب است. شاید هم به خاطر می‌آورید که خواهر بزرگترش یک جمله کامل را به راحتی در همین سن بیان می‌کرد. برخی والدین در چنین شرایطی به امید این که فرزند دلبندشان این تاخیر را به زودی جبران خواهد کرد، در مراجعه به متخصص گفتار درمانی اهمال می‌کنند. سعی می‌کنند قضیه را به این شکل توجیه کنند که همه بچه‌ها مثل هم نیستند، عده‌ای زودتر و بقیه دیرتر زبان باز می‌کنند، پس جایی برای نگرانی وجود ندارد، فقط باید اندکی صبر کرد.
تاخیر در گفتار کودک حکایت بسیاری از والدین کودکانی است که دچار اختلال تاخیر در گفتار هستند. والدین علی‌رغم مشاهده تاخیر در رشد اولیه همچنان در مراجعه به متخصص تردید دارند. برخی والدین با توجیه‌هایی مانند این که “نباید به کودک فشار آورد و به موقع حرف می‌زند” یا این که ” فرزندم مشکلی ندارد، فقط بیشتر به بازی و فعالیت‌های فیزیکی علاقه‌مند است” نگرانی خود را به فراموشی می‌سپارند.
آگاهی از آنچه در زمینه رشد گفتار و زبان طبیعی است و آنچه نابه‌هنجار و غیرطبیعی به شمار می‌رود، به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید که آیا رشد گفتاری فرزندتان مطابق زمانبندی معمول پیش می‌رود یا این که اختلالی در گفتار وجود دارد. اگر شما یا پزشک معالج فرزندتان به وجود اختلال در گفتار مشکوک شدید، در اولین فرصت به آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کنید. حتی اگر مشخص شود که مشکلی وجود ندارد، مراجعه به متخصص آرامش و اطمینان خاطر را برایتان به ارمغان می‌آورد.
در این مقاله به بررسی علت دیر حرف زدن کودک می پردازیم
متخصصین گفتار درمانی ما در کلینیک جهانی آماده تشخیص علت دیر حرف زدن کودک یا تاخیر در گفتار کودک هستند و آماده ارائه خدمات مختلف گفتار درمانی به کودکان و بزرگسالان هستند. جهت رزرو نوبت و یا مشاوره با ما می‌توانید تماس حاصل نمایید.
رشد طبیعی گفتار و زبان
به والدین توصیه می‌کنیم نگرانی‌ها و مسائل مربوط به رشد زبان و گفتار و دیگر مشکلات مرتبط با رشد فرزندشان را در ویزیت‌های دوره‌ای منظم با پزشک معالج در میان بگذارند. به دشواری می‌توان تشخیص داد که آیا هنوز توانایی کودک در برقراری ارتباط با دیگران کامل نشده است یا این که مشکلی وجود دارد و برای درمان آن باید به متخصص مراجعه کرد.
برای ایجاد پیش‌زمینه بهتر و افزایش آگاهی در ادامه به بررسی هنجارهای رشد و زمانبندی حرف زدن کودکان می‌پردازیم.
پیش از ۱۲ ماهگی
در این سن باید نشانه‌هایی از تولید صدا در ارتباط با محیط پیرامون مشاهده شود. صدا درآوردن و غان و غون کردن نوزاد در حقیقت مراحل اولیه رشد گفتار است. همگام با بزرگتر شدن کودک، غالباً حدود ۹ ماهگی، توانایی ساخت زنجیره‌ای از آواها و استفاده از آهنگ‌های مختلف گفتار در کودک شکل می‌گیرد و نوزاد می‌تواند واژه‌هایی مانند ” مامان” و “بابا” را بیان کند، البته بدون این که معنای واقعی این واژگان را بداند.
نوزدان پیش از ۱۲ ماهگی به صداها توجه نشان می‌دهند و نام‌های اشیاء آشنایی مانند بطری و پستانک را تشخیص می‌دهند. دقت کردن به صداها و واژگان اما واکنش نشان ندادن به آنها می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلات شنوایی باشد.
۱۲ تا ۱۵ ماهگی
نوزادان در این بازه سنی در غان و غون کودکانه خود از گستره وسیعی از آواهای گفتاری مانند (پ، ب، م، د یا ن) استفاده می‌کنند، آواها و واژگان را با توجه به گفتار اعضاء خانواده تقلید می‌کنند و یک یا چند واژه به جز “مامان” یا “بابا” را بی‌مقدمه به زبان می‌آورند. نوزاد معمولاً ابتدا نام‌هایی مانند “نی نی” و “توپ” را بیان می‌کند و جملات دستوری یک مرحله‌ای ساده‌ای مانند “آن اسباب بازی را به من بده” را متوجه می‌شود و انجام می‌دهد.
۱۸ تا ۲۴ ماهگی
اکثر خردسالان به طور متوسط می‌توانند ۲۰ واژه را قبل از ۱۸ ماهگی و ۵۰ واژه یا بیشتر را قبل از دو سالگی بیان کنند. خردسالان پیش از دومین سال تولد خود می‌توانند با ترکیب کردن دو واژه با یکدیگر جملات ساده‌ای مانند “نی نی گریه می‌کنه” یا ” بابایی بزرگه” را بسازند. کودک دو ساله همچنین می‌تواند اشیاء ساده را در محیط پیرامون و در تصاویر تشخیص دهد، در صورت مورد سوال قرار گرفتن به چشم، گوش یا بینی اشاره کند و دستورات دو مرحله‌ای مانند ” آن اسباب بازی را بردار و به من بده” را انجام دهد.
دو تا سه سالگی
والدین غالباً متوجه پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در گفتار فرزند خود می‌شوند. دایره واژگان کودک خردسال آن‌قدر گسترده می‌شود که نمی‌توان تعداد آنها را شمرد و کودک به راحتی سه یا چند واژه را با هم ترکیب و جمله می‌سازد.
درک کودک نیز افزایش می‌یابد و تا سه سالگی باید معنی جملاتی مانند “آن را روی میز بگذار” یا “آن را زیر تخت بگذار” را درک کند، به تدریج رنگ‌ها را تشخیص دهد و مفاهیم توصیفی مانند بزرگ در برابر کوچک را متوجه شود.
نشانه‌های هشدار دهنده وجود مشکل احتمالی
اگر نگران رشد گفتار و زبان فرزند خود هستید، به نشانه‌های زیر توجه کنید. اگر نوزاد به صداها واکنش نشان نمی‌دهد یا صدا تولید نمی‌کند، حتماً به متخصص مراجعه کنید.
نشانه‌های هشدار دهنده در بازه سنی دوازده ماهگی تا بیست و چهار ماهگی به شرح زیر است:
- به کار نبردن حالت‌هایی مانند اشاره کردن یا دست تکان دادن تا ۱۲ ماهگی
- ترجیح دادن زبان بدن به گفتار در ۱۸ ماهگی
- دشواری در تقلید آواها در ۱۸ ماهگی
- دشواری در درک جملات دستوری ساده هستن
اگر کودک پس از دوسالگی دارای توانایی‌های زیر نیست، حتماً به متخصص گفتاردرمانی مراجعه کنید:
- کودک فقط می‌تواند گفتار یا کنش‌ها را تقلید کند و قادر به تولید واژگان یا عبارات نیست.
- کودک فقط آواها یا واژه‌های خاص را تکرار می‌کند و نمی‌تواند زبان گفتار را برای ارتباط برقرار کردنی فراتر از رفع نیازهای اولیه خود به کار بگیرد.
- کودک نمی‌تواند دستورات ساده را انجام دهد.
- غیرطبیعی بودن تون یا آهنگ صدا، برای مثال گوش خراش بودن یا تودماغی بودن آواهای تولیدی
- قدرت درک کودک کمتر از حد انتظار متناسب با سن خود است.
والدین و پرستاران کودک باید حدود نیمی از گفتار کودک دو ساله و حدود سه چهارم گفتار کودک سه ساله را متوجه شوند. گفتار کودک در سن چهار سالگی حتی برای افراد ناآشنا با کودک نیز تا حد زیادی قابل فهم است.
علل اختلال دیر حرف زدن
تاخیر در گفتار و بروز اختلال‌های مرتبط با رشد زبان و گفتار دلایل بی‌شماری دارد. اگر کودک صرف نظر از دیر حرف زدن رشدی طبیعی داشته باشد، تاخیر در گفتار گاهی پی‌آمد ناهنجاری‌های دهانی مانند نقص داشتن زبان یا کام (سقف دهان) است. فرنوم (بند زیر زبان) گاهی حرکت زبان را هنگام تولید گفتار محدود می‌کند.
بسیاری از کودکانی که دیر حرف می‌زنند دچار اختلال‌های حرکتی دهان هستند، یعنی ارتباط مناسب در ناحیه‌هایی از مغز که مسئول تولید گفتار است، وجود ندارد. کودک در به کارگیری و هماهنگی لب‌ها، زبان و فک برای تولید آواهای گفتاری دچار مشکل است. گفتار گاهی تنها مشکل است و گاهی با دیگر مشکلات حرکتی دهان مانند دشواری در غذا خوردن همراه است. تاخیر در گفتار گاهی نه نشانه که بخشی از مشکل تاخیر رشدی عمومی‌تر است.
اختلال‌های شنوایی نیز مرتبط با تاخیر گفتار است، به همین دلیل است که گفتاردرمانگر شنوایی کودک را نیز هنگام ارزیابی گفتار بررسی می‌کند. اگر شنوایی کودک مشکل داشته باشد، احتمالاً بیان و همچنین درک، تقلید و استفاده وی از زبان نیز طبیعی نخواهد بود.
آنچه آسیب‌شناس گفتار و زبان انجام می‌دهد
آسیب‌شناس گفتار و زبان هنگام ارزیابی مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک را در بافت رشدی کلی بررسی می‌کند. آسیب‌شناس همچنین آزمون‌ها و مقیاس‌های استانداردی را انجام می‌دهد و نقاط عطف رشد گفتار و زبان را کنترل می‌کند.
آسیب‌شناس گفتار و زبان موارد زیر را ارزیابی می‌کند:
- آنچه کودک درک می‌کند و از آن با اصطلاح زبان دریافتی یاد می‌شود.
- آنچه کودک می‌گوید و از آن با اصطلاح زبان بیانی یاد می‌شود.
- این که آیا کودک تلاش می‌کند به روش‌های دیگری چون اشاره کردن، سر تکان دادن، حالت‌های بدن و … ارتباط برقرار کند.
- رشد آوایی و وضوح گفتار
- وضعیت حرکتی دهان، این که زبان، دهان، کام و… چگونه در کنار یکدیگر گفتار را تولید می‌کنند یا خوردن و بلع را ممکن می‌سازند.
هنگامی که آسیب‌شناس گفتار و زبان تشخیص دهد که کودک به گفتاردرمانی نیاز دارد، مشارکت والدین بیش از پیش مهم می‌شود. والدین می‌توانند با مشاهده جلسات گفتار درمانی شیوه مشارکت صحیح در روند درمان را فرابگیرند. گفتار درمانگر به والدین آموزش می‌دهد که چگونه با فرزندشان در خانه کار کنند تا مهارت‌های زبانی و گفتاری وی بهبود یابد.
آسیب‌شناس گاهی پس از ارزیابی متوجه می‌شود که انتظارات و توقعات والدین بسیار بالا است. در چنین شرایطی مواد آموزشی نشان دهنده مراحل رشد و نقاط عطف گفتار در اختیار والدین قرار می‌گیرد تا درک بهتر و واقع‌بینانه‌تری از رشد فرزند خود داشته باشند.
آنچه والدین انجام می‌دهند
در صورت وجود اختلال‌های گفتاری، زبانی، شنوایی یا رشدی با شروع زودهنگام مداخله درمانی می‌توان به رفع نیازهای کودک کمک کرد. به علاوه چنانچه والدین درک بهتری از دلیل حرف نزدن کودک داشته باشند، می‌توانند روش‌های مفید برای رشد گفتار را فرابگیرند.
اگر فرزندتان دچار اختلال دیر حرف زدن است، انجام توصیه‌های زیر می‌تواند به رفع مشکل کمک کند:
- زمان بیشتری را به برقراری ارتباط با فرزندتان تخصیص دهید.
- برای فرزندتان کتاب بخوانید، این کار را از ۶ ماهگی شروع کنید.
- از موقعیت‌های آشنای روزمره برای تقویت زبان و گفتار کودک بهره بگیرید. به بیان دیگر تمام طول روز با او صحبت کنید.